112΄με τον Δημήτρη Νανόπουλο
«Ζούμε το τέλος του ανθρώπου και τη γέννηση ενός νέου τύπου ύπαρξης». Ο διακεκριμένος ακαδημαϊκός και θεωρητικός φυσικός μιλά για την προέλευση της συνείδησης, τον εγκέφαλο ως κβαντική μηχανή και το μέλλον του ανθρώπου ως υβριδίου τεχνολογίας και βιολογίας.
ΘΑ ΓΙΝΕΙ Η ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΜΕΓΑΛΟ ΕΠΙ-στημονικό στοίχημα;
Γιατί βαδίζουμε ήδη προς την κατάκτηση της μακροζωίας; Tl είναι η συνείδηση; Θα υπάρχει, άραγε, στο μέλλον μια «νέα φυσική» που θα αλλάξει τα δεδομένα; Είναι η ανθρώπινη ύπαρξη απλώς ένα βιολογικό φαινόμενο ή μια κβαντική αφήγηση που ξετυλίγεται στο σύμπαν;
Ο Δημήτρης Νανόπουλος δεν διστάζει να θίξει τα μεγάλα ερωτήματα: πώς ο νους μπορεί να λειτουργεί με κβαντική λογική, τι σημαίνει πραγματικά η επίγνωση, πού τελειώνει ο άνθρωπος και πού αρχίζει ο μετα-άνθρωπος. Με αφορμή την πρόσφατη δημοσίευσή του στην οποία εξηγεί γιατί ο εγκέφαλος είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια απλή βιολογική μηχανή, τον αναζήτησα για μια συνέντευξη.
Πρώτη μου απορία: πώς γεννήθηκε η σκέψη;
«Σήμερα γνωρίζουμε ότι oι σκέψεις προέρχονται από μια σύνθετη αλληλεπίδραση των νευρώνων, δηλαδή των κυττάρων του εγκεφάλου όπου ηλεκτρικά και χημικά σήματα συνεχώς πυροδοτούν, επεξεργάζονται και μεταβιβάζουν πληροφορίες. Αυτές οι νευρωνικές διαδικασίες, oι οποίες επηρεάζονται από εσωτερικά και εξωτερικά ερεθίσματα, δημιουργούν τη φυσική βάση για τις σκέψεις μας, τις ιδέες μας, τα αισθήματά μας, τη μνήμη μας καί τις πράξεις μας.
Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε τη σκέψη με ένα λογισμικό που “τρέχει” πάνω στο νεύρο βιολογικό υλικό. Αποτελεί την εξελικτική λύση στο πρό βλημα της προσαρμογής σε πολύπλοκα, μεταβαλλόμενα περιβάλλοντα. Πρόκειται για μια συνδυαστική ικανότητα επεξεργασίας ερεθισμάτων, εμπειρίας και πρόβλεψης που εξελίχθηκε από στοιχειώδεις απαντήσεις των νεύρων σε ανώτερες μορφές συνείδησης», εξηγεί.
Επομένως, αν δεχτούμε ότι ο εγκέφαλος είναι μια μορφή κβαντικής μηχανής, τι θα σήμαινε αυτό για την τεχνητή νοημοσύνη; Θα μπορούσαμε ποτέ να φτιάξουμε μηχανές με πραγματική συνείδηση;
«Αν υποθέσουμε ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι πράγματι μια κβαντική μηχανή, ότι δηλαδή η συνείδηση, η σκέψη ή η αντίληψη προϋποθέτουν φαινόμενα όπως η υπέρθεση, η διεμπλοκή και η κβαντική κατάρρευση, αυτό θα είχε βαθιές και ριζικές συνέπειες για την τεχνητή νοημοσύνη, τη φιλοσοφία του νου και το μέλλον της υπολογιστικής. Η ιδέα ότι ο εγκέφαλος λειτουργεί, τουλάχιστον εν μέρει, ως ένα είδος κβαντικού υπολογιστή μοιάζει με τον καιρό ολοένα λιγότερο παράτολμη. Στην περίπτωση των μικροσωληνίσκων, μου είναι δύσκολο να πιστέψω ότι, ύστερα από δισεκατομμύρια χρόνια εξέλιξης, φτάνουμε, έστω προσωρινά, αφού η εξέλιξη συνεχίζεται, στον Homo sapiens, όπου ένα βασικό συστατικό των νευρώνων, τα MTs, αποτελείται από τουμπουλίνες που εναλλάσσονται μεταξύ των μορφών α και β. Αυτή η δυαδική συμπεριφορά, ουσιαστικά ένα κβαντικό σύστημα δύο καταστάσεων, δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί απλώς ένα καπρίτσιο της φύσης που θέλει να μας “μπερδέψει”.
Θυμηθείτε και τη ρήση του θείου Άλμπερτ: “Η φύση είναι λεπτοφυής, αλλά όχι κακόβουλη”.
Το κβαντικό υπολογιστικό μοντέλο είναι ήδη εδώ. Τα πάντα γύρω μας αλλάζουν με εκπληκτική ταχύτητα (έστω πάντα μικρό τερη ή ίση με αυτή του φωτός...), επομένως και η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστη. Σύντομα ίσως μετεξελιχθεί σε αυτό που αποκαλώ Quantum Artificial Intelligence. Θεωρώ μεν δύσκολο αυτό να μας οδηγήσει τελικά σε μηχανές με “πραγματική” συνείδηση, μαζί με νέα ηθικά και φιλοσοφικά διλήμματα, αλλά ποτέ μη λες ποτέ», υποστηρίζει.
Η πρόοδος στη νευροεπιστήμη και η αναδυόμενη σύνδεση της κβαντικής φυσικής με τις εγκεφαλικές λειτουργίες ανοίγουν νέους δρόμους για την κατανόηση αυτών των φαινομένων.
«Αν αποδειχθεί ότι ο εγκέφαλος λειτουργεί ως κβαντικός υπολογιστής, οι συνέπειες για την κατανόηση της ανθρώπινης σκέψης και της ελεύθερης βούλησης θα είναι βαθιές, ίσως ακόμη και επαναστατικές. Η ίδια η έννοια του “σκέφτομαι” ή “επιλέγω” θα αποκτήσει νέο, πολύ πιο σύνθετο και πιθανώς λιγότερο μηχανιστικό περιεχόμενο. Όπως ανέφερα και παραπάνω, οι μικροσωληνίσκοι (MTs) φαίνεται να ενσωματώνουν όλα τα βασικά στοιχεία ενός κβαντικού υπο λογιστή, άρα καί τη δυνατότητα για υπολογισμούς εξαιρετικά ταχύτερους από αυτούς των κλασικών συστημάτων. Το γεγονός ότι η κβαντική φυσική θεμελιώνεται πάνω στην έννοια της πιθανότητας και της αβεβαιότητας αφήνει ανοιχτό χώρο για την ύπαρξη της ελεύθερης βούλησης, μιας εσωτερικής επιλογής που δεν υπαγορεύεται αυστηρά από ντετερμινιστικά γρανάζια. Δεν είμαστε clockwork oranges, όπως κάποιοι θα ήθελαν να πιστέψουμε.
Ο Ηράκλειτος είχε δίκιο όταν έλεγε: “ήθος άνθρώπω δαί μων” - ο χαρακτήρας του ανθρώπου είναι η μοίρα του».
Πριν από πολλά χρόνια χρησιμοποίησε τον όρο «μετα-άνθρωπος». Σήμερα, δεδομένων των εξελίξεων, ο «μετα-άνθρωπος» δεν είναι πια ένα μελλοντικό ενδεχόμενο, είναι ήδη εδώ. Ύστερα από εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια φυσικής εξέλιξης, και ενώ για μεγάλο διάστημα αυτή η εξέλιξη επιβραδύνθηκε από την κυριαρχία του νου, ο άνθρωπος φαίνεται πως βρίσκεται πια στο κατώφλι μιας ριζικής μετάλλαξης.
Η επόμενη φάση φαίνεται να είναι ένα υβρίδιο βιοτεχνολογίας: εμφυτεύματα, νευρωνι-κά chips, ενίσχυση των γνωστικών λειτουργιών, ακόμα και προγραμματισμός της βιολογίας μας. Δεν πρόκειται απλώς για βελτίωση αλλά για έναν εντελώς νέο τύπο ύπαρξης. Το κρίσιμο ζήτημα, όμως, δεν είναι αν μπορούμε να γίνουμε μετα-άνθρωποι - αυτό ήδη συμβαίνει. Το ζήτημα είναι αν μπορούμε να απαλλαγούμε από τις σταθερές μας ιδέες ώστε να το συνειδητοποιήσουμε, να το κατανοήσουμε και να το κατευθύνουμε με ηθική επίγνωση», λέει.
Βέβαια, το ερώτημα που κερδίζει συνεχώς έδαφος είναι το αν μπορεί η ανθρώπινη ζωή να παραταθεί επ’ αόριστον, και πλέον η συζήτηση γύρω από την αθανασία έχει μεταφερθεί για τα καλά στο τραπέζι των ερευνητών, των γενετιστών και των φυσικών. «Δεν υπάρχει κάποια απαγορευτική αρχή που να αποκλείει την αθανασία. Ο μετα-άνθρωπος, ένα υβρίδιο βιοτεχνολογίας, φαίνεται πως ήδη βαδίζει προς την κατάκτηση της μακροζωίας. Μιλάμε για ένα σταδιακό άλμα: στην αρχή περισσότερα χρόνια ζωής, έπειτα ακόμη περισσότερα και, τελικά, η τάση προς την αθανασία γίνεται όλο και πιο ορατή. Το πιο εντυπωσιακό, όμως, δεν είναι μόνο η παράταση της ζωής. Είναι η ποιότητά της: υγεία, πνευματική διαύγεια, ευεξία και διάθεση για ζωή. Δεν πρόκειται απλώς για επιβίωση, μιλάμε για μια μορφή “ευ-α-θανασίας”, μια ύπαρξη γεμάτη ακμή και πληρότητα».
Πιστεύει on oι μικροσωληνίσκοι των νευρώνων θα μπορούσαν όντως
να φιλοξενούν κβαντικές διεργασίες.
«Οι μικροσωληνίσκοι, πρωτεϊνικές δομές μέσα στα νευρικά κύτταρα, αποτελούν βασικό συστατικό του νευ- ρωνικού κυτταροσκελετού και έχουν κανονική κρυσταλλική δομή. Απο τελούνται από ετεροδιμερή κτισμένα από δύο σφαιρικές πρωτεΐνες, οι οποίες εμφανίζονται σε δύο διαμορφώσεις, α και β, που εξαρτώνται από τη θέση ενός μη συζευγμένου ηλεκτρικού φορτίου 18e το οποίο δημι ουργεί με τη μετακίνησή του ένα σημαντικό ηλεκτρικό δίπολο. Μιλάμε για μια textbook case ενός κβαντικού συστή ματος δύο καταστάσεων που περνάει από τη μία στην άλλη μέσω του καθαρά κβαντικού φαινομένου σήραγγος (quantum tunneling). Αυτή η εναλλαγή μεταξύ των α και β τουμπουλινών, ουσιαστικά ένα κβαντικό σύστημα δύο καταστάσεων, μπορεί να θεωρηθεί το θεμελιώδες qubit ενός κβαντικού υπολογιστή. Από το 1995, μαζί με τον Νίκο Μαυρόματο και τον τότε φοιτητή μου Ανδρέα Mershin, προτείναμε ότι ol μικροσωληνίσκοι -ol οποίοι είχαν αρχικά προταθεί από τους Roger Penrose και Stuart Hameroff- ενδέχεται να υποστηρίζουν καταστάσεις κβαντικής συνοχής, που με τη οειρά τους οδηγούν σε κβαντική διεμπλοκή, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για εφαρμο γές Κβαντικής Υπολογιστικής. Τον Μάιο του 2025, η ίδια ομάδα (ΜΜΝ) πρότείνε ένα συγκεκριμένο μοντέλο στο οποίο οι μικροσωληνίσκοι λει τουργούν ως βασικά δομικά στοιχεία για την Κβαντική Υπολογιστική στον εγκέφαλο, καθώς και τρόπους με τους οποίους αυτές οι δομές μπορούν να αναπαραχθούν και να μελετηθούν στο εργαστήριο, επιτρέποντας ένα είδος “upscaling” των φαινομένων αυτών. Επίσης, ο τρόπος που έχουν “πακεταριστεί” οι τουμπουλίνες για να φτιάξουν τους μικροσωληνίσκους αντιστοιχεί σε έναν error-connecting code ΚΙ. Οι μικροσωληνίσκοι, προ ϊόντα δισεκατομμυρίων χρόνων εξέλιξης, φαίνεται να παίζουν ουσιαστικό ρόλο στα ευκαρυωτικά κύτταρα όπως οι νευρώνες, και θα ήταν περίεργο όλες οι παραπάνω κβαντικές ιδιότητες να παραμένουν ανενεργές. Με άλλα λόγια, μιλάμε για έναν Κβαντικό Δαρβινισμό».
Με βάση την εμπειρία του, βλέπει στο μέλλον να προκύπτει μια «νέα φυσική» που να μπορεί να εξηγήσει τόσο τη συνείδηση όσο και τα υπό λοιπα ανεξήγητα φαινόμενα του σύμπαντος.
«Διαβλέπω ότι στο μέλλον θα αναδυθεί μια νέα φυσική, μια θεωρητική δομή ικανή να ερμηνεύσει τη συνείδηση και άλλα, θεμελιωδώς ανεξήγητα φαινόμενα του σύμπαντος. Όσο παράξενο κι αν ακούγεται, τα τελευταία χρόνια αρχίζουμε να εξοικει ωνόμαστε με την ιδέα πως ο χωροχρόνος μπορεί να είναι ένα αναδυόμενο φαινόμενο που προκύπτει από την κβαντική πληροφορία, πιθανώς με ολογραφικό χαρακτήρα. Ιδέες που γεννήθηκαν στο πλαίσιο της θεωρίας των υπερχορδών μάς επιτρέπουν να περιγράφουμε θεωρίες βαρύτητας ως κβαντικά συστήματα πολλών σωμάτων».
Αναμφίβολα, μια συνομιλία με τον Δημήτρη Νανόπουλο φωτίζει πά ντοτε τα μεγάλα ερωτήματα που απασχολούν την ανθρωπότητα σήμερα: από την επιδίωξη της αθανασίας και τη φύση της συνείδησης, μέχρι την αναζήτηση μιας νέας φυσικής που θα αναδιαμορφώσει την αντίληψή μας για την ύπαρξη
ΠΗΓΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ : lifo.gr
Θέλετε να λαμβάνετε ενημέρωση για νέες εκδηλώσεις, άρθρα, σεμινάρια;
Γραφείτε στο εβδομαδιαίο ενημερωτικό μας δελτίο και κατεβάστε άμεσα δωρεάν, το ebook μας για το πως να αποκτήσετε μεγαλύτερη ροή στη ζωή σας
Δεν στέλνουμε μηνύματα spam